อนาคตวิสยา หิ เอเต วาทาติ? อุปปนฺนเมว อนาคตสฺส เอกนฺตสุขีภาวาทิกสฺส ปกปฺปนาย ปจฺจุปฺปนฺนนิพฺพตฺติทสฺสเนน อธิปฺเปตตฺตาฯ เตเนวาห ‘‘นิพฺพตฺตมานํ ทิสฺวา ‘เอกนฺตสุขี’ติ คณฺหาตี’’ติฯ เอตฺถ จ ตสฺสํ ตสฺสํ ภูมิยํ พาหุลฺเลน สุขาทิสหิตธมฺมปฺปวตฺติทสฺสนํ ปฏิจฺจ เตสํ ‘‘เอกนฺตสุขี’’ติอาทิคหณโต ตทนุรูปาเยว ภูมิ วุตฺตาติ ทฏฺฐพฺพํฯ สทฺทนฺตราภิสมฺพนฺธวเสน วิย หิ อตฺถปกรณาทิวเสนปิ อตฺถวิเสโส ลพฺภติฯ ‘‘เอกนฺตสุขี’’ติอาทีสุ จ เอกนฺตภาโว พหุลํ ปวตฺติมตฺตํ ปติ ปยุตฺโตฯ ตถาปวตฺติมตฺตทสฺสเนน เตสํ เอวํ คหณโตฯ อถ วา หตฺถิทสฺสกอนฺธา วิย ทิฏฺฐิคติกา ยํ ยเทว ปสฺสนฺติ, ตํ ตเทว อภินิวิสฺส โวหรนฺติฯ วุตฺตญฺเหตํ ภควตา อุทาเน ‘‘อญฺญติตฺถิยา ภิกฺขเว, ปริพฺพาชกา อนฺธา อจกฺขุกา’’ติอาทิ, (อุทา. 55) ตสฺมา อลเมตฺถ ยุตฺติมคฺคนาติฯ ‘‘ทิพฺเพน จกฺขุนา ทิสฺวา’’ติ วุตฺตมตฺถํ สมตฺเถตุํ ‘‘วิเสสโต หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

อสญฺญีเนวสญฺญีนาสญฺญีวาทวณฺณนา

[78-83] อถ น โกจิ วิเสโส อตฺถีติ โจทนํ โสเธติ ‘‘เกวลญฺหี’’ติอาทินาฯ ‘‘อสญฺญี’’ติ จ ‘‘เนวสญฺญีนาสญฺญี’’ติ จ คณฺหนฺตานํ ตา ทิฏฺฐิโยติ สมฺพนฺโธฯ การณนฺติ วิเสสการณํ, ทิฏฺฐิสมุทาคมการณํ วาฯ สติปิ กิญฺจิ การณปริเยสนสมฺภเว ทิฏฺฐิคติกวาทานํ อนาทริยภาวํ ทสฺเสตุํ ‘‘น เอกนฺเตน การณํ ปริเยสิตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํฯ กสฺมาติ อาห ‘‘ทิฏฺฐิคติกสฺสา’’ติอาทิ, เอเตน ปริเยสนกฺขมาภาวโตติ อปริเยสิตพฺพการณํ ทสฺเสติฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – อสญฺญีวาเท อสญฺญีภเว นิพฺพตฺตสตฺตวเสน ปวตฺโต ปฐมวาโท, ‘‘สญฺญํ อตฺตโต สมนุปสฺสตี’’ติ เอตฺถ วุตฺตนเยน สญฺญํเยว ‘‘อตฺตา’’ติ คเหตฺวา ตสฺส กิญฺจนภาเวน ฐิตาย อญฺญาย สญฺญาย อภาวโต ‘‘อสญฺญี’’ติ ปวตฺโต ทุติยวาโท, ตถา สญฺญาย สห รูปธมฺเม, สพฺเพ เอว วา รูปารูปธมฺเม ‘‘อตฺตา’’ติ คเหตฺวา ปวตฺโต ตติยวาโท, ตกฺกคาหวเสเนว จตุตฺถวาโท ปวตฺโตฯ

ทุติยจตุกฺเกปิ กสิณรูปสฺส อสญฺชานนสภาวตาย อสญฺญีติ กตฺวา อนฺตานนฺติกวาเท วุตฺตนเยน จตฺตาโร วิกปฺปา ปวตฺตาฯ